Czy jeździectwo klasyczne to jeździectwo klasyczne?

Tekst: Mikołaj Chełkowski

zdjęcia: zasoby internetu i dzieła mistrzów jeździectwa francuskiego

Czy jeździectwo klasyczne to jeździectwo klasyczne? Jeździectwo klasyczne tradycji francuskiej. cz.1.

Artykuł ten wyjaśnia pojęcie jeździectwa klasycznego zgodnie z chronologią historyczną.

Jeździectwo klasyczne to termin często używany przez ludzi związanych z tym sportem. Zaskakująca jest różnorodność skojarzeń związana z tym terminem, czasami są kompletnie oderwane od pierwowzoru a często mocno odbiegają od dorobku tych, którzy tworzyli zasady związane z tym sposobem pojmowania i praktykowania pracy z końmi.

Termin ‘klasyczny’ wiąże się z epoką w której wartości estetyczne i kulturowe odwoływały się do antyku tj. starożytnego Rzymu i Grecji, to  okres panowania we Francji Ludwika XIV (1638-1715, samodzielne panowanie 1660-1715).

Nazwa ta została po raz pierwszy użyta w 1817r. czyli ponad sto lat później przez Stendhala, dla odróżnienia dzieł literackich, które miały za wzór literaturę antyku od literatury romantyzmu powstałego na fali zmian wywołanych rewolucją przemysłową w Anglii, Szkocji i Rewolucją Francuską.

Klasycy nie wiedzieli, że kiedyś- pośmiertnie będą nazywani klasykami.

Klasycyzm– le classicism- prąd kulturowy, estetyczny i artystyczny (głównie w sztukach pięknych, literaturze i architekturze) rozwinięty we Francji na przełomie XVII i XVIIIw. za panowania Ludwika XIV.

Salomon de la Broue (1552-1610)

Jedną z ważnych dziedzin sztuki za czasów Ludwików (od XIII do XV) była jazda konna.

Szkoła wersalska(1680-1830) i jej niewątpliwe osiągnięcia bazowały na doświadczeniach kilku pokoleń mistrzów francuskich od Salomona de la Broue (1552-1610) poczynając. Dorobek szkoły wersalskiej i francuskich akademii jeździeckich tego okresu stanowi to, co nazywa się jeździectwem klasycznym, czyli inaczej jeździectwem epoki klasycyzmu francuskiego.

Jeździectwo epoki Ludwików nazywane było przez ich następców starą szkołą a przez nich samych équitation sauvante– jeździectwo naukowe (wyrozumowane).

Powszechnie uznanym dziełem podsumowującym dokonania jeździeckie tej epoki jest “Ecole de Cavalerie” Francoisa Robichona de la Gueriniera, do którego na nauki sztuki jazdy konnej udawali się jeźdźcy z całej Europy nie wyłączając tych z Wiedeńskiej Królewskiej Szkoły Jazdy Konnej.

“École de cavalerie” La Guérinière (pierwsze wydanie 1729)

Zmiana podejścia do jazdy konnej konieczna ze względów militarnych spowodowała poważny rozdźwięk pomiędzy szkołą wersalską a nowymi koncepcjami dostosowanymi do potrzeb współczesnych pól bitewnych. Wysublimowana sztuka szkoły wersalskiej będąca kontynuacją niewątpliwych osiągnięć de la Broue (1552-1610), Pluvinela (1552-1620) i ich następców nie spełniała wymogów pola walki drugiej połowy XVIIIw.

Niewątpliwym przełomem dokonanym przez Fryderyka II- króla Prus była jego reforma kawalerii – uproszczenie jazdy wojskowej do niezbędnych elementów i wprowadzenie szarży jako momentu rozstrzygającego wynik bitwy.

Kawaleria Fryderyka II miała niekwestionowaną przewagę na polach bitewnych ówczesnej Europy (np. bitwa pod Rossbach 1757) i była wzorem dla reformy innych armii.

Gwardia przyboczna Fryderyka II Wielkiego

Nie był to jedyny cios wymierzony w jeździectwo klasyczne- szkołę wersalską. Potężny wstrząs nie tylko w tej dziedzinie przyniosła trochę później Rewolucja Francuska (1789). Spowodowała bowiem emigrację wielu świetnych przedstawicieli szkoły wersalskiej.

Pięćdziesiąt tysięcy emigrantów spośród ogólnej liczby stu czterdziestu tysięcy udała się do Niemiec, z czego 20 000 do Prus i Brandenburgii. Udali się oni do swoich protestanckich „kuzynów” (Hugenotów) wygnanych po walkach religijnych we Francji 200 lat wcześniej (patrz noc św. Bartłomieja 1572).

Te obydwie emigracje niosły ze sobą przekaz kultury francuskiej w tym francuskiej szkoły jazdy konnej. Ostatnim dziełem traktującym o sztuce jazdy konnej w duchu szkoły wersalskiej czyli klasycznego jeździectwa francuskiego była książka P.A. Aubert’a (1783-1863) pod tytułem „Traite raisonne d’Equitation” wydana w 1836r.

Aubert „Traite raisonne d’Equitation”

Od początku kształtowania się francuskiej tradycji jeździeckiej używano pojęcia Équitation sauvante– jeździectwo naukowe (wyrozumowane). Określenie to znajdujemy u Salomona de la Broue (1552-1610), de la Gueriniera (1688-1751), a później u wszystkich wielkich mistrzów takich jak generał l’Hotte (1825-1904), generał Decarpentry (1878-1956) czy Nuno Oliveira (1925-1989). We współczesnej literaturze pojęcie to zanikło.

Équitation sauvante– jeździectwo naukowe (wyrozumowane) w odróżnieniu od jeździectwa intuicyjnego bez względu na epokę oznacza jeździectwo oparte na konkretnych zasadach (założeniach), wnikliwych badaniach i obserwacjach natury konia. Oznacza jednych słowem naukowy sposób podejścia do teorii i praktyki sztuki jazdy konnej.

Équitation sauvante Salomona de la Broue i de la Gueriniera to nie to samo co Équitation sauvante Francoisa Baucher’a czy Nuno Oliveiry. Tak jak fizyka Newtona to nie to samo co fizyka Einsteina mimo, że cały czas to fizyka. I tak jak każda dziedzina sztuki i nauki ulega zmianie (ewolucji) wolniejszej lub szybszej w zależności od warunków i epoki, dokonują się nowe odkrycia, powstają nowe teorie czy też kierunki w sztuce tak i jeździectwo zmienia się i ulega naturalnej ewolucji.

Jeździectwo klasyczne to équitation sauvante epoki klasycyzmu francuskiego.

Do określenia équitation sauvante dołączyło wkrótce określenie équitation academique– jeździectwo akademickie często używane zamiennie z poprzednim. Jeździectwo akademickie to nic innego jak jeździectwo praktykowane w licznych akademiach jeździeckich takich jak Akademia de la Gueriniera w Paryżu.

I wyd. 1949

Używane było i jest też do dzisiaj pojęcie wyższej szkoły (haute école), do której są zaliczane między innymi wg Francoisa Baucher’a takie ruchy jak: ruchy dwoma śladami we wszystkich chodach, piaff i pasaż. Do tego można dodać różne chody i ruchy fantazyjne z których  większości się dziś nie praktykuje jak np. galop na trzech nogach i pochodne. Część tych wyszukanych ruchów w tym np. lotna zmiana nogi w galopie co tempo były wymyślone i wprowadzone w XIXw. przez takich jeźdźców jak Francois Baucher (1796–1873), James Fillis (1834- 1913) czy Steinbrecht (1808–1885), którzy zarabiali występując w cyrkach i dla tych potrzeb ruchy te wymyślili i praktykowali.

Osobnym zagadnieniem są skoki szkolne, in alto– w powietrzu i figury a terra– przy ziemi praktykowane już przez mistrzów włoskiego renesansu a potem w wielu akademiach i szkołach Europy a dziś w SRS w Wiedniu, w École nationale d’équitation w Saumur, Fundación Real Escuela Andaluza del Arte Ecuestre w Jerez de la Frontera, czy Ecole Portugaise d’Art Equestre w Lizbonie oraz kilku pomniejszych.

Kurbeta za czasów la GuerinieraKurbeta w Fundación Real Escuela Andaluza del Arte Ecuestre w Jerez de la FronteraKurbeta w École nationale d’équitation w Saumur (współcześnie)Kurbeta w Ecole Portugaise d’Art Equestre w Lizbonie

Sposób wykonywania tych ruchów ewoluował  w czasie i ta sama figura z nazwy była i jest współcześnie często wykonywana odmiennie w zależności od szkoły. Były do tego trenowane tylko wybrane konie o specjalnych zdolnościach do poszczególnych figur o czym wyraźnie pisze la Gueriniere.

Francuskie jeździectwo klasyczne dało gruntowne podstawy do ewolucji sztuki jazdy konnej czyli Équitation sauvante w późniejszych okresach a zwłaszcza na przełomie XVIII/XIXw. Zmiany te nie zawsze prowadziły i do dziś nie zawsze prowadzą we właściwym kierunku tj. kierunku zgodnym z założeniami i pryncypiami jeździectwa u którego źródeł znajduje się, o czym nie należy nigdy zapominać, myśl jeździecka Ksenofonta.

Przypomnijmy jak zdefiniowane jest jeździectwo klasyczne: jest to sztuka przygotowania koni do wszelkiego użycia i służby wg potrzeb i przyjemności człowieka z poszanowaniem rozumu i w poszukiwaniu równowagi opierającej się na naturze i harmonii. Jest to dyscyplina wymagająca od jeźdźca dużej łagodności i długiej nauki oraz wielkiej umiejętności koordynowania pomocy aby zachować na tyle na ile to możliwe odwagę, naturę i radość młodego konia.

Dodatkowym zagadnieniem są tradycje narodowe a co za tym idzie regionalne odmienności w kształtowaniu jeździectwa w różnych regionach świata w tym głównie Europy (bo tu jest kolebka Équitation sauvante) ale o tym w innym artykule.

Do tego należy dodać osobną gałąź jeździectwa jaką jest ekwitacja wojskowa i jej ewolucja. O tym też innym razem.

Każda dziedzina sztuki i nauki wykształca swój specyficzny (specjalistyczny) język i terminologię, którymi się posługuje. Są to ściśle zdefiniowane pojęcia dla możliwie jasnego i precyzyjnego opisania istoty rzeczy i ułatwienia komunikowania się specjalistów z danej dziedziny. Zazwyczaj związany z tym jest język, w którym dana dziedzina wzrastała. I tak dla nauk przyrodniczych jest nim łacina, zaś dla sztuki szermierczej, tańca klasycznego i sztuki jazdy konnej język francuski. Tacy wielcy mistrzowie swojej epoki jak Anglik książę Newcastle czy Niemiec baron Eisenberg żyjący w czasie la Gueriniera i wędrujący po całej Europie napisali swoje traktaty jeździeckie w j. francuskim.

Eisenberg “Manege Moderne” wyd. 1759NEWCASTLE, William Cavendish, Duke of (1592-1676) “Methode et Invention Nouvelle de Dresser les Chevaux” wyd. 1657

W kolejnym artykule przybliżę najważniejsze pojęcia jeździectwa klasycznego tak jak zostały sformułowane u źródła w XVII i na początku XVIII wieku.